تالار گفتمان

پاسخ به: زندگی نامه ی مشاهیر ادب و هنر
نویسنده: The Lone Wolf چهارشنبه، ۷ دی ۱۳۹۰ (۱۶:۵۴)
زندگی نامه نیما یوشیج علی اسفندیاری متخلص به نیما یوشیج در 21 آبان ماه 1276 هـ.ش در یوش متولد شده و در شب 13 دی 1338 هـ.ش درگذشته است. کودکی او بین شبانان و آرامش کوهستانی در فضای زندگی کوچ‌نشینی و تفریحات بدوی گذشت. ایام کودکی‌اش را در روستای خود به تحصیل پرداخت و از آنجا به تهران آمد تا در دبیرستان سن‌لویی به درس ادامه دهد. در این مدرسه یکی از معلمین وی «نظام وفا» بود که براثر تشویق‌های او، نیما به سرودن شعر روی آورد. همزمان به تحصیل طلبگی و آموزش زبان عربی پرداخت. در سال 1298 هـ.ش کارمند وزارت مالیه ‌شد، در حالی که از کار اداری نفرت داشت. آشنایی با زبان فرانسه راه تازه‌ای در پیش روی او گذاشت و یکسره ذهنش را به خود مشغول کرده بود. در سال 1300 نخستین کتاب شعرش را به نام «قصه‌ی رنگ پریده، خون سرد» با سرمایه‌ شخصی منتشر ساخت. یک سال بعد 1301 «افسانه»ی نیما – به تعبیری سنگ‌بنای شعر نوین ایران – سروده شد و بعد از آن نیما با سرودن اشعار و نوشتن مقالات و نامه‌ها، نظریه‌ ادبی خود، مبنی بر تحول و دگردیسی در ساختار شعر فارسی را به مخاطبان ارائه نمود. اشعار نیما در سه دسته قرار می‌گیرد: اشعار سنتی، نیمه سنتی و آزاد. شعرهای سنتی وی اغلب در قالب مثنوی هستند و زبان در آنها یکدست و صحیح به کار رفته؛ در اشعار نیمه سنتی، هدف شاعر نزدیک‌کردن شکل و ساختار شعر است به سوی شعر آزاد اما به صورت تدریجی، و در شعرهای آزاد به کلی شعری به وجود آورد که ریشه در طرز فکر نیما درباره‌ی محتوا و معنای شعر دارد. به عبارتی دیگر، در شعر سنتی، قالب‌های متعدد مثنوی، غزل، قصیده وجود دارد و شاعر موظف است محتوا را در یکی از این قالب‌ها ریخته و ارائه دهد، اما نیما اعتقاد داشت که این معنا و محتوای شعر است که شکل و شمایل شعر را می‌سازد. نیما وزن را حفظ کرد، اما کوتاهی و بلندی مصرع‌ها را با توجه به نوع مطلب شعر آزاد گذاشت. به اعتقاد نیما، شعر زمانی منسجم است که اعضای آن دارای ارتباطی دقیق باهم هستند، و هر کدام از اعضا دقیقاً سر جای خودشان قرار بگیرند، نیما در حوزه محتوا و معنای شعر تحول اساسی ایجاد کرد. او معتقد است که هر کس باید از دریچه‌ی نگاه خود هستی و پدیده‌ها را ببیند و شعرش نتیجه این طرز نگاه باشد. شاعر باید به درک پدیده‌ها و مشاهده‌ی دقیق آنها بپردازد، مطالعه کند، بیندیشد و از تغییرات اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و علت‌های آن تغییرها، آگاه باشد. شاعر باید در جستجوی دنیای شخصی خود باشد، ایدئولوژی و جهان‌بینی خاص خود را پیدا کند و تنها به این راضی نباشد که از روزنه‌ی نگاه دیگران، هستی را تجربه‌ کند و تنها یک مقلد صرف یا راوی اندیشه‌های دیگران باشد. در این صورت شاعر دارای نگاه شخصی می‌شود و شعرش برداشتی شخصی از پدیده‌ها و مسلماً متفاوت با برداشت دیگران. این است که محتوای شعر نیما یا مثلاً سهراب، اخوان و فروغ متفاوت است از شاعران دهه‌ها یا قرن‌های پیشین. چرا که هر کدام از آنها فرزند زمان خویش هستند و در عین حال با مطالعه و مشاهده‌ی دقیق هستی،‌به نگاه و سبک خود دست یافته‌اند. اینجاست که تصاویر متفاوت از گذشتگان می‌شود. استعاره‌ها و تشبیهات متفاوت است، چون نگاه متفاوت است. زبان شعر نیما نیما در تمام اشعار سنتی و بعضی از اشعار نیمه سنتی زبانش فصیح و مطابق با نرم و هنجار است، اما در اشعار آزاد، خواننده با مشکل زبانی شعر نیما برخورد می‌کند و شعر فصیح نیست. نیما تلاش می‌کند در کنار شکستن صورت و ایجاد تحول در ساختار معنایی شعر، چارچوب زبانی را نیز بشکند و زبان شعر را به طبیعت «نثر» نزدیک کند، اما شکستن چارچوب زبان کار درستی نیست، چرا که زبان ازآنِ ملتی است که در طی قرن‌ها ساختار و نظام خود را یافته، و سیستمی بسیار دقیق و فعال است که تغییرات در آن بسیار حساب شده و آرام شکل می‌گیرد و به همین خاطر است که شعر نیما کمتر خوانده می‌شود و کمتر فهمیده می‌شود، زیرا خواننده در همان گام نخست دچار سردرگمی شده و هنجارشکنی‌های نیما در زبان، به او اجازه نمی‌دهد که از مصلخ زبان بگذرد و با شعر ارتباط برقرار کند. البته این ویژگی در اشعار کوتاه و ماندگار نیما کمرنگ شده است. نیما اندیشمندی آگاه و عارف بود که با آگاهی عمیق از ادبیات کلاسیک و آشنایی و مطالعه دقیق ادبیات اروپایی و دریافت این واقعیت که ادبیات پارسی نیاز به یک تحول اساسی دارد، در حوزه شعر به ارائه نظریه پرداخت و عملاً تحولی بزرگ در شعر ایجاد کرد. برای مطالعه بیشتر و عمیق‌تر درباره‌ی نیما یوشیج و انقلاب ادبی او می‌توان قبل از همه به «نامه‌های نیما یوشیج» مراجعه کرد. در این نامه‌ها، با چهره‌ی چندبُعدی شاعر آشنا می‌شویم. همچنین می‌توان به کتب «عطا و لقای نیما یوشیج» از شاگرد وی «مهدی اخوان ثالث» و «خانه‌ام ابری است» از دکتر تقی‌پور نامداران، «داستان دگردیسی شعر نیما» از «سعید حمیدیان» مراجعه کرد. نيما، بعد از نشر افسانه، اشعار مختلفي چاپ كرد، اما بيشتر مشغول نضج دادن به نظام تحول و انقلاب شعري خود بود، تا اينكه در سال 1316 شعر آزاد «ققنوس» را نشر داد. شعر ققنوس رهايي پيروزمندانه از اصول و ضوابط سنت و تكميل تجددّي بود كه در منظومه «افسانه» نيمه تمام مانده بود. (پورنامداريان، ص 25) همزمان با اشعار آزاد، نيما شعرهايي سنتي انتشار مي‌داد تا انكار مخالفين را بي اثر كند و ثابت كند كه در سرودن شعر سنتي ناتوان نيست. در سال 1317 به استخدام وزارت فرهنگ درمي‌آيد و بعد كارمند ادارۀ موسيقي مي‌شود و از همان طريق با همكاري چند نفر از دوستان به نشر مجله موسيقي و مقاله «ارزش احساسات در زندگي هنر پيشگان» چاپ مي‌كند. در سال 1324 تنها فرزندش زاده مي‌شود و در تيرماه سال 1325 نخستين كنگره نويسندگان ايران از سوي انجمن روابط فرهنگي ايران و شوروي برگزار مي‌گردد، نيما نيز در آن شركت مي‌كند و شعر «آي آدمها» را در آنجا مي‌خواند. از سال 1332 به بعد، نيما كم مي‌نويسد. عادت داشت تابستانها به يوش سفر كند، بار آخر خلاف عادت مي‌كند و زمستان به يوش مي‌رود. آخرين نامه خود را به پسرش در تاريخ 8 مرداد 1338 از يوش نوشته است و در 23 دي ماه همان سال در يوش خاموش مي‌شود. (همان كتاب، ص 26 – 30) ويژگي‌هاي شعر نيما نيما از نخستين سال‌هاي جواني كه شعر گفتن آغازيد، بر سنت‌هاي رايج شوريد. حتي در نخستين شعر خود – كه در سبك كهن گفته بود- نوعي دورشدگي از هنجار سنتي به چشم مي‌آيد. اكنون به طور كلي ويژگي‌هاي شعر نيما را برمي‌شماريم: 1- در حوزۀ عواطف و انديشه، مضمون شعر وي بي ميانجي، از زندگاني و طبيعت گرفته شده است. يعني او از تجربۀ ‌شخصي خود – بي واسطه – سخن مي‌گويد، خواه اين تجربه دربارۀ انسان، زندگي اجتماعي، عشقي، فردي و خواه درباۀ طبيعت باشد. چنين نزديكي صميمانه‌اي با طبيعت، به طور كلي در شعر فارسي سده‌هاي اخير بي سابقه است. (شفيعي كدكني، 1382، ص92) 2- قالب شعر نيما هيچ يك از قالبهاي شناخته شدۀ شعر فارسي نيست،بلكه خود قالبي است مشخص، كه بايد آن را قالب آزاد يا نيمايي خواند. 3- وزن در شعر نيما همان وزن عروضي شعر سنتي فارسي است، با اين تفاوت كه، تساوي مصرع‌ها در آن رعايت نشده و در نتيجه، مصراعها كوتاه و بلند شده است. 4- قافيه‌بندي در شعر نيما رعايت شده، اما نه به شكل قدمايي آن؛ نيما در عين تأكيد بر لزوم قافيه، به استفاده خلاق از آن معتقد است؛ بدين معنا كه هر جا احساس مي‌كند از نظر آوايي ومعنايي به وجود قافيه نياز هست، آن را به كار مي‌برد. 5- نيما واحد شعر را «بيت» نمي‌داند، بلكه «بند» يا «پاره» مي‌داند. 6- زبان شعر نيما، زباني است پيچيده و مبهم كه در برخي موارد از نظر صرفي و نحوي از زبان هنجار و معيار فاصله گرفته است و همين امر، فهم برخي از اشعار او را مشكل كرده است. در حوزه‌هاي واژگاني، تعداد زيادي از واژگان نيما برگرفته از زبان محلي مردم مازندران است. 7- ابهام و ديرياب بودن نيز از ويژگي‌هاي شعر نيما است. 8- نيما در اشعار نوگرايانه‌اش به نوعي تلقي و نگرش تازه نسبت به هستي، انسان و شعر و هنر دست مي‌يابد و در نتيجه شعر نيما، شعري است متفكرانه، عميق و فلسفي، توأم با ژرف كاوي و روشن بيني. 9- شعر نيما، شعري است سمبليك و نهادين و فهم دقيق و درست شعر او بسته به درك و دريافت زبان و بيان سمبليك است. نيما با چنين زبان و بياني مسايل سياسي و اجتماعي زمان خويش را بازگو مي‌كند و به نقد مي‌كشد. (از موارد 2 تا 9 به تلخيص از حسين پورچافي، 1384، ص 237 – 239) نیما،انديشمندي آگاه و عارف بود كه با آگاهي عميق از ادبيات كلاسيك و آشنايي و مطالعه دقيق ادبيات اروپايي و دريافت اين واقعيت كه ادبيات پارسي نياز به يك تحول اساسي دارد، در حوزه شعر به ارائه نظريه پرداخت و عملاً تحولي بزرگ در شعر ايجاد كرد. منابع: 1- زندگي و شعر نيما يوشيج؛ تهران، ثالث، چاپ اول، 1380. 2- لنگرودي، شمس؛ تاريخ تحليلي شعر نو (جلد اول)، تهران، مركز، چاپ دوم، 1377. 3- شفيعي كدكني، محمدرضا؛ ادوار شعر فارسي، (ترجمه حجت الله اصيل) تهران، ني، 1382، چاپ دوم 5- حسين پورچافي، علي؛ جريان‌هاي شعري معاصر فارسي، تهران، امير كبير، 1384، چاپ اول 6- پور نامداریان، تقی؛ خانه‌ام ابری است، تهران، سروش، چاپ اول، 1377. 7- طاهباز، سیروس؛ درباره‌ی شعر و شاعری، تهران، نشر زمانه، 1368. 8- ـــــــــــــ؛ زندگی و شعر نیما یوشیج، تهران، ثالث، چاپ اول، 1380.