تالار گفتمان

پاسخ به: نقد فیلم ها و سریال های هالیوود: فیلم سینمایی «Inception»
نویسنده: کمیل دوشنبه، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۱ (۱۱:۲۸)
فیلم تلقین INCEPTION از زمان «ارسطو» تا «کانت»، یعنی از 2500سال پیش تا 200سال قبل را دوران عین‌گرایی نامیده‌اند. طبق نظریة ارسطو، آن چیزی که دیده می‌شود، حقیقت است و آنچه دیده نمی‌شود، خیالات و تصورات ذهنی است. با ظهور کانت و نظریه‌اش درخصوص اصالت ذهن، دوران عین‌گرایی پایان یافت و دوران ذهن‌گرایی شروع شد. کانت بر این باور بود که آنچه در ذهن متصور می‌شود، حقیقت است و لزوماً آنچه دیده می‌شود، حقیقت نیست. او این نظریه را انقلاب کپرنیکی در فلسفه نامید. انقلاب کپرنیک را در فیزیک این‌طور بیان کرده‌اند که گفت نه‌تنها زمین مرکز عالم نیست و خود به دور خورشید می‌گردد، خورشید نیز جزئی از منظومة شمسی است که آن نیز قسمت کوچکی از راه شیری است و این پله‌کان ادامه دارد. بیان این موضوع در فیزیک که آنچه ما می‌بینیم، حقیقت نیست، بلکه آنچه در ذهن متصور شده، اما ما قادر به دیدن آن نیستیم حقیقت دارد، انقلابی بزرگ در فیزیک را رقم زد و تحولات گوناگونی از آن پس در فیزیک رخ داد. کانت نیز از این نام استفاده کرد و نظریة خود را انقلاب کپرنیکی در فلسفه نامید. نماد‌ها و نشانه‌ها کاب: با بازی دی‌کاپریو نمادی از حکومت بزرگ جهانی است که طرح‌ریزی اتفاقات و جریانات در چهارچوبی به وقوع می‌پیوندد که او تعیین می‌کند. مال: در نمادشناسی غربی، زن نمادی از سرزمین است و او را مام میهن می‌نامند. مال نماد سرزمین آرمانی است که نابود شده است. اتوپیایی که همه در پی او می‌گردند و سالیان پیش، آن را از دست داده‌اند. آردیانی: در تقابل سرزمین ازدست‌رفته، سرزمین آرمانی آینده نمایان می‌شود. آردیانی نمادی از سرزمین آرمانی آینده است که خصوصیاتی منحصربه‌فرد دارد و درعین‌حال که خصوصیات سرزمین آرمانی گذشته را دارد، دارای نکات مهم و بارز دیگری نیز هست. پدرِمال یا پدر زن کاب: او شخصیتی است که یا با نام استاد خطاب می‌شود یا اصلاً، نام مشخصی به او اتلاق نمی‌کنند. او نماد قدرت برتر است که همه و همه زیر چتر اطلاعاتی او هستند و در واقع، تمام اتفاقات را این قدرت برتر برنامه‌ریزی می‌کند. حتی حکومت بزرگ جهانی زیر سلطة اوست و در انتهای فیلم دیده می‌شود که کاب هم در خوابی است که او برنامه‌ریزی کرده است. کارخانة تولید جهان‌های متفاوت «کاب» با بازی «دی‌کاپریو»، دانشمندی امریکایی است که به تکنولوژی جدیدی دست یافته که به‌وسیلة آن می‌تواند وارد خواب دیگران شود یا دیگران را در خواب خود یا دیگری وارد کند. با کمک این تکنولوژی، کاب قادر خواهد بود که اطلاعات را از ذهن افراد در هنگامی که خواب هستند، به دست بیاورد یا اطلاعاتی را به آنان تلقین کند. داستان راوی بزرگ‌ترین دزدی قرن است که قرار است از ذهن شخصی ثروتمند، اطلاعاتی را برای رسیدن به گاوصندق او استخراج کنند. روند داستان اتفاقات فراوانی را رقم می‌زند و داستانک‌های فرعی فراوانی شکل می‌گیرد. از اتفاقات جذاب، خواب‌های چندمرحله‌ای است که به‌طوری برنامه‌ریزی ‌شده است که شخصی که دارد خواب می‌بیند، در خواب، دوباره می‌خوابد و خواب می‌بیند. این تکثر خواب‌های چندمرحله‌ای دنیا‌های متفاوت را در این فیلم نمایان می‌کند. سرانجام، فیلم با حالتی گنگ به‌اتمام می‌رسد؛ دزدی تمام شده است، اما یکی از داستانک‌های فرعی مهم فیلم که گذشتة کاب است، در حالتی نا‌معلوم نمایش داده می‌شود و فیلم تمام می‌شود. تعلیق 1) بستر تعلیق: فیلم بر پایة ذهنیت‌گرایی طرح‌ریزی شده و تمام اتفاقاتی که در طول فیلم در حال وقوع است، بر بستر این اصل بنا شده است. 2) خط تعلیق اصلی: با مطرح‌شدن بزرگ‌ترین دزدی قرن که قرار است اتفاق بیفتد، ذهن تا انتهای فیلم به دنبال سر‌انجام این رخداد است که آیا بالاخره، این دزدی اتفاق می‌افتد یا نه و جزئیاتش چگونه خواهد بود. همواره در لابه‌لای تمام اتفاق‌های ریز و درشتی که در فیلم سینمایی نمایش داده می‌شود، مخاطب، داستان سرقت را دنبال می‌کند. 3) گوشواره‌های تعلیق‌: جریان خواب‌های افراد مختلف هرکدام یک تعلیق فرعی یا گوشواره‌ای است که لایه‌های مختلفی از مخاطب را با خود درگیر می‌کند. از دیگر تعلیق‌های فرعی می‌توان به رابطه‌ای مثلثی اشاره کرد که بین کاب، مال و آردیانی برقرار می‌شود. گذشتة کاب نیز یکی از تعلیق‌های گوشواره‌ای اصلی محسوب می‌شود که از ابتدای فیلم تا انتها، در جای‌جای فیلم نمایش داده می‌شود. دیالوگ‌های مهم دو دیالوگ بسیار مهم در فیلم بیان می‌شود که هر دو از زبان کاب گفته می‌شود: در دیالوگ اول، کاب خطاب به مال این‌گونه می‌گوید: «تو منتظر یک قطاری، قطاری که تو را به دوردست‌ها می‌برد، خودت می‌دانی این قطار تو را به کجا می‌برد، اما مطمئن نیستی که بدانی، اما مهم نیست، چون ما با هم خواهیم بود». دیالوگ دوم در دو قسمت از فیلم گفته می‌شود: «اگر در خواب بمیریم، بیدار می‌شویم، اما اگر در یک خواب عمیق باشیم و بمیریم، دیگر بیدار نمی‌شویم، وارد برزخ می‌شویم و دیگر بیدار نمی‌شویم.» این دو دیالوگ به یک نکته اشاره می‌کند و آن رفتن از یک جهان به جهان دیگر یا از یک عالم به عالم دیگر است که با مرگ اتفاق می‌افتد، اما تفاوت آن این است که در دیالوگ دوم، به‌صراحت این موضوع بیان می‌شود که این دنیا، خوابی عمیق است که با مرگ به برزخ می‌رویم و این موضوع که این دنیا خوابی بیش نیست، موضوعی نامقبول به‌نظر می‌رسد و باید دربارة آن بحث کرد. مؤلفه‌های استراتژیک فضای مجازی، فضای سایبر: در تقسیم‌بندی کلی، می‌توان عالم را در دو دستة حقیقی و مجازی تصور کرد. زندگی مجازی را زندگی دوم یا Second Life نامیده‌اند که آن را در دنیای سایبر به‌وضوح می‌بینیم و روند به این سمت می‌رود که تمام نیاز‌های انسان در این دنیا برآورده می‌شود. این عالم مجازی خود سه قسمت است: الف. قسمت نخست عالم مجازی در ذهن است. تصورات ذهنی، خواب‌ها و رؤیاها و کابوس‌ها همه در این قسمت قرار می‌گیرد که داستان فیلم نیز بر این قسمت تأکید می‌کند. ب. قسمت دوم، فضای سایبر است که ظهور پررنگ‌تری در این عصر داشته است. ج. قسمت سوم در واقع، بین دو قسمت دیگر قرار دارد که به آن بیناذهنیت گفته می‌شود. بیناذهنیت این‌گونه تعریف می‌شود که هم‌زمان یک موضوع، در ذهن دو نفر که ارتباط خاصی با هم ندارند، پدیدار شود و هر دو با هم به یک موضوع برسند. البته، این موضوع بحث مبسوطی دارد که در این گفتار نمی‌گنجد. تولد دنیای مجازی و سایبر برای رسیدن به اصل لذت‌گرایی است؛ چیزی که در دوره‌های مختلف، به معانی مختلف تفسیر شده است. در دوره‌ای به آن سعادت، در دوره‌ای دیگر، آن را سودمندی و در دوره‌ای دیگر، آن را اقتصادمندی نامیده‌اند و همچنان این تفاسیر ادامه دارد. خواب‌های دریچه‌ای‌دالانی: در فیلم، چندین‌بار دیده می‌شود که افراد در خواب، خواب می‌بینند. این خواب‌های تودرتو و درهم، نگاهی ماتریسی است که باعث گم‌شدن واقعیت می‌شود و اگر شخص از خواب بپرد، نمی‌تواند تشخیص دهد که هنوز خواب است یا بیدار شده است! این دیدگاه دربارة خواب، انگاره‌ای پست‌مدرن است که به نفی فراروایت‌ها می‌پردازد. تنوع دنیاها و دنیاهای تلفیقی: در فیلم این‌طور بیان می‌شود که می‌شود در خواب نفر اول، نفر دومی خواب ببیند و خواب را برنامه‌ریزی کند؛ به این‌صورت، نه‌تنها هر شخص می‌تواند حداقل برنامه‌ریز و خالق یک دنیا در خواب خود باشد، بلکه افراد می‌توانند در خواب یکدیگر نیز خواب ببینند و دنیایی جدید بسازند. حالا تصور کنید در جهان امروز که شش ملیارد و هشتصد میلیون جمعیت دارد، چند دنیا خلق می‌شود؟! و تقابل و تداخل این عالم‌ها در یکدیگر چه نتیجه‌ای را خواهد داشت؟ تنوع دنیا‌ها بر دو دسته است: دستة نخست دنیاهای خیالی و توهمی است که در ذهن افراد و به‌دور از واقعیت تشکیل می‌شود. دستة دوم دنیاهای واقعی، جدی و عقلانی است. دنیاهایی که در حقیقت وجود دارند، ولی دور از دسترس انسان هستند. دنیاهایی که در ادیان مختلف معرفی شده‌اند و علم وجود برخی آن‌ها را نیز اثبات کرده، ولی هنوز بشر تجربة دیدن یا لمس‌کردن آن‌ها را پیدا نکرده است. ساختار فیلم جلوه‌های ویژه: مهم‌ترین بخش فیلم جلوه‌های ویژة آن است که در چندین سکانس بسیار تأثیرگذار نمایش داده می‌شود. موسیقی: ریتم موسیقی با ریتم فیلم تناسب دارد، اما در قسمتی از فیلم که در کوهستان و برف فیلم‌برداری شده است، این تناسب تا حدی برهم می‌خورد و موسیقی به‌خوبی روی تصویر ننشسته است. تصویربرداری: از لحاظ تصویربرداری، فیلم نمونة آموزشی مناسبی محسوب می‌شود. دیالوگ‌ها: حجم دیالوگ‌های ردوبدل‌شده متناسب با فضاهای مختلف تغییر می‌کند و مهم‌ترین شاخص آن، کوتاهی دیالوگ‌هاست. دیالوگ‌های کوتاه باعث می‌شود مفهوم به‌خوبی در ذهن بنشیند و تأثیر خود را بگذارد. بازیگری: بازی‌های افراد مختلف در حد متوسط است و در مقایسه با جزئیات دیگر فیلم، آن‌چنان به چشم نمی‌آید که گزینه‌ای ستودنی باشد. جمع‌بندی فیلم «تلقين» یک فیلم با رویکردی جدید است؛ رویکردی که به بیان تأثیرگذاری به سبکی جدید بر ذهن مخاطب می‌پردازد و مخاطب را وارد عوالمی می‌کند که دیگر تفاوت خیال و وهم را از واقعیت نمی‌تواند تشخیص دهد. می‌توان نام این فیلم را این‌گونه تصور کرد که این روش آغاز استعماری جدید در عالم حقیقت است. استعماری که نه دیگر به اعزام نیرو نیاز دارد و نه حتی مستشار‌های سیاسی این کار را انجام می‌دهند؛ استعماری که بر فکر و اندیشة انسان‌ها تأثیر می‌گذارد. تسخیر فرهنگی که در روزمرگی انسان‌ها آن‌قدر عادی و معمولی به نظر می‌رسد که تفاوتی را احساس نمی‌کنند. آن‌چنان دچار خواب می‌شوند که مرزهای حقیقت و رؤیا را گم می‌کنند و ذهن و جان و اندیشة خود را تسلیم دیگری می‌کنند. «تلقين» به بیان مدرن‌ترین و جدید‌ترین روش‌های تأثیرگذاری بر ملت‌ها و افکار مختلف می‌پردازد و نه‌تنها مردمان را هشیار نمی‌کند، بلکه به تسخیر ذهنی و خواب‌کردن آنان می‌پردازد؛ خوابی که بیداری از آن، کابوس به نظر می‌رسد؛ خوابی که در آن، دوست، دشمن و دشمن، دوست دیده می‌شود. در کل، می‌توان فیلم «تلقين» را یکی از ابزار‌های تهاجم فرهنگی یا همان جنگ نرم دانست که درعین‌حال که استقبال زیادی از آن می‌شود، تأثیر سوء در فرهنگ جوامع، به‌جای می‌گذارد.