تالار گفتمان

مهاجران حبشه
نویسنده: مجنون دوشنبه، ۴ بهمن ۱۳۸۹ (۸:۲۸)
مهاجران حبشه ‏ سال به سال و ماه به ماه بر عدهء مسلمين در مكه افزوده مى‏شد.فشارها و سختگيريهاى مكيان نه تنها نتوانست افرادى را كه به اسلام گرويده بودند از اسلام‏ برگرداند،بلكه نتوانسته بود جلو هجوم مردم را از مرد و زن به سوى اسلام بگيرد. هجوم روزافزون مردم به سوى اسلام و بعد دلسردنشدن و سرنخوردن مسلمانان از اسلام،و اصرار و سماجت و محكم چسبيدن آنان-كه با هيچ وسيله‏اى‏ برنمى گشتند-بيشتر قريش را عصبى و خشمگين مى‏كرد و روز به روز بر شدت‏ عمل و آزار و اذيت مسلمين مى‏افزودند. كار بر مسلمين تنگ شد و همچنان صبر مى‏كردند.رسول اكرم براى اينكه موقتا دست قريش را از سر مسلمانان كوتاه كند،به مسلمانان پيشنهاد كرد از مكه خارج‏ شوند و به سوى حبشه مهاجرت كنند.فرمود چون فرمانرواى فعلى حبشه مرد عادل‏ و دادگسترى است،مى‏توانيد مدتى در جوار او به سر بريد،تا بعد خداى متعال‏ فرجى براى همه فراهم سازد. عدهء زيادى از مسلمانان به حبشه هجرت كردند.در آنجا راحت و آسوده زندگى‏ مى‏كردند و اعمال و فرائض مذهبى خويش را-كه در مكه به هيچ نحو نمى‏توانستند آزادانه انجام دهند-در آنجا آزادانه انجام مى‏دادند. قريش همينكه از رفتن مسلمانان به حبشه و آسايش آنها مطلع شدند،از ترس‏ اينكه مبادا كانونى براى اسلام در آنجا تشكيل شود،در ميان خود شورا كردند و نقشه كشيدند كه كارى كنند تا مسلمانان را به مكه برگردانند و مثل هميشه تحت نظر بگيرند.براى اين منظور دو مرد شايسته و زيرك از ميان خود انتخاب كردند و همراه‏ آنها هداياى زيادى براى«نجاشى»پادشاه حبشه،و هداياى زياد ديگرى براى‏ سران و شخصيتها و اطرافيان نجاشى كه سخنانشان در پادشاه مؤثر بود فرستادند.به‏ اين دو نفر دستور دادند كه بعد از ورود به حبشه اول به سراغ رؤسا و اطرافيان‏ نجاشى برويد و هداياى آنها را بدهيد و به آنها بگوييد:«جمعى از جوانان بى‏تجربه و نادان ما اخيرا از دين ما برگشته‏اند و به دين شما نيز وارد نشده‏اند و حالا آمده‏اند به‏ كشور شما.اكابر و بزرگان قوم ما،ما را پيش شما فرستاده‏اند كه از شما خواهش‏ كنيم اينها را از كشور خود بيرون كنيد و به ما تسليم نماييد.خواهش مى‏كنيم وقتى‏ اين مطلب در حضور نجاشى مطرح مى‏شود شما نظر ما را تأييد كنيد.». فرستادگان قريش يك يك بزرگان و شخصيتها را ملاقات كردند و به هر يك‏ هديه‏اى دادند و از همهء آنها قول گرفتند كه در حضور پادشاه نظر آنان را تأييد كنند. سپس به حضور خود نجاشى رفتند و هداياى عالى و نفيس خود را تقديم كردند و حاجت خويش را بيان داشتند. طبق قرار قبلى،حاشيه نشينان مجلس همه به نفع نمايندگان قريش سخن گفتند، همه نظر دادند كه فورا دستور اخراج مسلمانان و تسليم آنها به نمايندگان قريش‏ داده شود. ولى خود نجاشى تسليم اين فكر و نظر نشد.گفت:«مردمى از سرزمين خود به‏ كشور من پناه آورده‏اند،اين صحيح نيست كه من تحقيق نكرده و نديده،حكم غيابى‏ عليه آنها صادر كنم و دستور اخراج بدهم.لازم است آنها را احضار كنم و سخنشان‏ را بشنوم،تا ببينم چه بايد بكنم؟». وقتى كه اين جملهء آخر از دهان نجاشى خارج شد،رنگ از صورت نمايندگان‏ قريش پريد و قلبشان تپيدن گرفت،زيرا چيزى كه از آن مى‏ترسيدند همان روبرو شدن‏ نجاشى با مسلمانان بود.آنان ترجيح مى‏دادند مسلمانان در حبشه بمانند و با نجاشى‏ روبرو نشوند،چون مگر نه اين است كه اين كيش جديد هرچه دارد از«سخن»و «كلام»دارد و هركس كه مفتون اين دين شده،از شنيدن يك سلسله سخنان بخصوصى‏ است كه محمد مى‏گويد از جانب خدا به من وحى شده؟مگر نه اين است كه‏ جاذبه‏اى سحرآميز در آن سخنان نهفته است؟حالا كه مى‏داند؟شايد مسلمانان‏ آمدند و از همان سخنان كه همه‏شان حفظ دارند در اين مجلس خواندند و در اين‏ مجلس نيز همان اثر را كرد كه در مجالس مكه مى‏كرد و مى‏كند.ولى چه بايد كرد، كار از كار گذشته است.نجاشى دستور داد اين عده را كه مى‏گويند به كشور حبشه‏ پناه آورده‏اند در موقع معين به حضور وى بياورند. مسلمانان از آمدن نمايندگان قريش و هديه‏هاى آنان و رفت و آمدشان به‏ خانه‏هاى رجال و حاشيه نشينان دربار نجاشى و منظورشان از آمدن به حبشه كاملا آگاه بودند،و البته بسيار نگران بودند كه مبادا نقشهء آنها كارگر شود و مجبور شوند به‏ مكه برگردانده شوند. وقتى كه مأمور نجاشى آمد و آنان را احضار كرد،دانستند كه خطر تا بالاى‏ سرشان آمده.جمع شدند و شورا كردند كه در آن مجلس چه بگويند؟رأيها و نظرها همه متفق شد كه جز حقيقت چيزى نگويند،يعنى وضع خودشان را در جاهليت‏ تعريف كنند و بعد حقيقت اسلام و دستورهاى اسلام و روح دعوت اسلامى را تشريح كنند،هيچ چيزى را كتمان نكنند و يك كلمه برخلاف واقع نگويند. با اين فكر و تصميم به مجلس وارد شدند.از آن طرف نيز،چون موضوع تحقيق‏ در اطراف يك دين جديد مطرح بود،نجاشى دستور داد كه عده‏اى از علماى مذهب‏ رسمى آن وقت حبشه كه مذهب مسيح بود در مجلس حاضر باشند.عدهء زيادى از «اسقف»ها با تشريفات مخصوصى شركت كردند.جلو هر كدام يك كتاب مقدس‏ گذاشته شد.مقامات دولتى نيز هر يك در جاى مخصوص خود قرار گرفتند. تشريفات سلطنتى و تشريفات مذهبى دست به دست يكديگر داده،شكوه و جلال‏ خاصى به مجلس داده بود.خود نجاشى در صدر مجلس نشسته بود و ديگران هر كدام،به ترتيب درجات،در جاى خود قرار گرفته بودند.هر بيننده‏اى بى‏اختيار در مقابل آنهمه عظمت و تشريفات خاضع مى‏شد. مسلمانان كه ايمان و اعتقاد به اسلام وقار و متانت خاصى به آنان داده بود و خود را«خشت زير سر و بر تارك هفت اختر پاى»مى‏ديدند،با طمأنينه و آرامش و وقار وارد آن مجلس باعظمت شدند.جعفربن ابى طالب در جلو و سايرين به دنبال او،يكى‏ پس از ديگرى وارد شدند.ولى مثل اينكه هيچ توجهى به آنهمه جلال و شكوه ندارند. بالاتر از همه اينكه رعايت ادب معمول زمان را نسبت به مقام سلطنت،كه اظهار خاكسارى و به خاك بوسه زدن است،نكردند.وارد شدند و سلام كردند. اين جريان كه به منزلهء اهانتى تلقى مى‏شد مورد اعتراض قرار گرفت،اما آنها فورا جواب دادند:«دين ما كه به خاطر آن به اينجا پناه آورده‏ايم به ما اجازه نمى‏دهد در مقابل غير خداى يگانه اظهار خاكسارى كنيم.». ديدن آن عمل و شنيدن اين سخن در توجيه آن عمل،رعبى در دلها انداخت و هيبت و عظمت و شخصيت عجيبى به مسلمانان داد كه ساير عظمتها و جلالهاى‏ مجلس همه تحت الشعاع قرار گرفت. نجاشى شخصا عهده‏دار بازپرسى از آنها شد،پرسيد:«اين دين جديد شما چه‏ دينى است كه هم با دين قبلى خود شما متمايز است و هم با دين ما؟». رياست و زعامت مسلمانان در حبشه با جعفر بن ابى طالب برادر بزرگتر اميرالمؤمنين على عليه السلام بود و قرار بر اين بود كه او عهده‏دار توضيحات و جوابده سؤالات باشد. جعفر گفت:«ما مردمى بوديم كه در نادانى به سر مى‏برديم،بت مى‏پرستيديم، مردار مى‏خورديم،مرتكب فحشاء مى‏شديم،قطع رحم مى‏كرديم،به همسايگان‏ بدى مى‏كرديم،اقوياى ما[حق‏]ضعفاى ما را مى‏خوردند.در چنين حالتى به سر مى‏برديم كه خداوند پيغمبرى به سوى ما مبعوث فرمود كه نسب و پاكدامنى او را كاملا مى‏شناسيم.او ما را به توحيد و عبادت خداى يكتا خواند و از پرستش بتها و سنگها و چوبها باز داشت.ما را فرمان داد به راستى در گفتار،و اداى امانت،و صلهء رحم،و خوش همسايگى،و احترام نفوس.ما را نهى كرد از ارتكاب فحشاء،و سخن‏ باطل،و خوردن مال يتيم،و متهم ساختن زنان پاكدامن.ما را فرمان داد به شريك‏ نگرفتن در عبادت براى خدا و به نماز و زكات و روزه و... «ما هم به او ايمان آورديم و او را تصديق كرديم و از اين دستورها كه برشمردم‏ پيروى كرديم.ولى قوم ما،ما را مورد تعرض قرار دادند و به ما پيچيدند كه اين‏ دستورها را رها كنيم و برگرديم به همان وضعى كه در سابق داشتيم،باز برگرديم به‏ بت پرستى و همان پستيها كه داشتيم.و چون امتناع كرديم،ما را عذاب كردند و تحت شكنجه قرار دادند.اين بود كه ما آنجا را رها كرديم و به كشور شما آمديم و اميدواريم كه در اينجا قرين امن باشيم.» سخن جعفر كه به اينجا رسيد،نجاشى گفت:«از آن كلماتى كه پيغمبر شما مى‏گويد وحى است و از جهان ديگر به سوى او آمده،چيزى حفظ هستى؟». جعفر:«بلى.». نجاشى:«مقدارى بخوان.». جعفر با درنظرگرفتن وضع مجلس،كه همه مسيحى مذهب بودند و خود پادشاه‏ هم شخصا مسيحى بود و«اسقف»ها همه كتاب مقدس‏انجيل‏را جلو گذاشته بودند و مجلس از احساسات مسيحيت موج مى‏زد،سورهء مباركهء مريم را-كه مربوط به‏ مريم و عيسى و يحيى و زكرياست-آغاز كرد و آيات آن سوره را كه فاصله‏هاى‏ كوتاه و خاتمه‏هاى يكنواخت آنها آهنگ مخصوصى پديد مى‏آورد،باطمأنينه و استحكام خواند.جعفر ضمنا خواست با خواندن اين آيات منطق معتدل و صحيح‏ قرآن را دربارهء عيسى و مريم براى مسيحيان بيان كند،و بفهماند كه قرآن در عين‏ اينكه عيسى و مريم را به منتها درجه تقديس مى‏كند،آنها را از حريم الوهيت دور نگاه مى‏دارد.مجلس وضع عجيبى به خود گرفت،اشكها همه بر گونه‏ها جارى شد. نجاشى گفت:«به خدا حقيقت آنچه عيسى گفته همينهاست.اين سخنان و سخنان عيسى از يك ريشه است.». بعد رو كرد به نمايندگان قريش و گفت:«برويد دنبال كارتان.»هداياى آنها را هم‏ به خودشان رد كرد. نجاشى بعدا رسما مسلمان شد و در سال نهم هجرى از دنيا رفت.رسول اكرم از دور بر جنازه‏اش نماز خواند1 _______________________________________________ 1 .سيرهءابن هشام،جلد 1،صفحات 123-833،و شرح ابن ابى الحديد برنهج البلاغه‏،جلد 4،چاپ‏ بيروت،ص 571-771،وناسخ التواريخ‏،وقايع قبل از هجرت.