تالار گفتمان

پاسخ به: کلام حق (متن و تفسیر آیه به آیه قرآن کریم)
نویسنده: مجنون سه‌شنبه، ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ (۲۲:۴۳)
سوره بقره آيه 282 -------------------------------------------- آيه يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا تَدَايَنْتُم بِدَيْنٍ إِلَى‏ أَجَلٍ مُّسَمّىً فَاكْتُبُوهُ وَ لْيَكْتُبْ بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِى عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لَايَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئاً فَإِنْ كَانَ الَّذِى عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهاً أَوْ ضَعِيفاً أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَ اسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ مِنْ رِّجَالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَآءِ أَن تَضِلَّ إِحْدَيهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَيهُمَا الْأُخْرَى‏ وَلَا يَأْبَ الْشُّهَدَآءُ إِذَا مَا دُعُواْ وَلَا تَسْئَمُواْ أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيراً أَوْ كَبِيراً إِلَى‏ أَجَلِهِ ذَ لِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَدَةِ وَ أَدْنى‏ أَلَّا تَرْتَابُواْ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَرَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُواْ إِذَا تَبايَعْتُمْ وَ لَايُضَآرَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ وَإِنْ تَفْعَلُواْ فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَىْ‏ءٍ عَلِيمٌ‏ ------------------------------------------- ترجمه اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! هنگامى كه بدهى مدّت دارى (بر اثر وام يا معامله) به يكديگر پيدا مى‏كنيد، آنرا بنويسيد. و بايد نويسنده‏اى در ميان شما به عدالت (سند را) بنويسد. كسى كه قدرت بر نويسندگى دارد، نبايد از نوشتن خوددارى كند، همانطور كه خدا به او تعليم داده است. پس بايد او بنويسد و آن كس كه حقّ بر ذمّه او (بدهكار) است املا كند و از خدايى كه پرورگار اوست بپرهيزد و چيزى از آن فروگذار ننمايد. و اگر كسى كه حقّ بر ذمّه اوست، سفيه يا (از نظر عقل) ضعيف و يا (به جهت لال بودن) توانايى بر املا كردن ندارد، بايد ولىّ او (بجاى او) با رعايت عدالت (مدّت و مقدار بدهى را) املا كند و دو نفر از مردان را (بر اين حقّ) شاهد بگيرد و اگر دو مرد نبودند، يك مرد و دو زن از گواهان، از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند (انتخاب كنيد) تا اگر يكى از آنان فراموش كرد، ديگرى به او يادآورى كند. و شهود نبايد به هنگامى كه آنها را (براى اداى شهادت) دعوت مى‏كنند خوددارى نمايند. و از نوشتن (بدهى‏هاى) كوچك يا بزرگِ مدّت‏دار، ملول نشويد (هر چه باشد بنويسيد،) اين در نزد خدا به عدالت نزديكتر و براى اداى شهادت استوارتر و براى جلوگيرى از شك و ترديد بهتر مى‏باشد، مگر اينكه تجارت و داد و ستد نقدى باشد كه در ميان خود دست به دست مى‏كنيد كه ايرادى بر شما نيست كه آنرا ننويسيد. و هنگامى كه خريد و فروش (نقدى) مى‏كنيد، (باز هم) شاهد بگيريد و نبايد به نويسنده و شاهد (به خاطر حقّگويى) زيانى برسد (و تحت فشار قرار گيرد) و اگر چنين كنيد از فرمان خداوند خارج شده‏ايد و از خدا بپرهيزيد و خداوند (راه درست زندگى را) به شما تعليم مى‏دهد وخداوند به هر چيزى داناست. -------------------------------------- نکته ها بزرگترين آيه‏ى قرآن، اين آيه است كه درباره‏ى مسائل حقوقى ونحوه‏ى تنظيم اسناد تجارى مى‏باشد. اين آيه نشانه‏ى دقّت نظر وجامعيّت اسلام است كه در دوره جاهليّت و در ميان مردمى عقب افتاده، دقيق‏ترين مسائل حقوقى را طرح كرده است. كلمه «تداينتم» از «دَين» به معناى بدهى، شامل هرگونه معامله غير نقدى، وام و خريد سَلَف مى‏شود. در حديث آمده است: اگر كسى در معامله سند و شاهد نگيرد و مالش در معرض تلف قرار گيرد، هرچه دعا كند، خداوند مستجاب نمى‏كند و مى‏فرمايد: چرا به سفارشات من عمل نكردى؟! [771] اگر دقّت در حفظ حقوق فردى ضرورى است، حفظ بيت‏المال بمراتب ضرورى‏تر است! تنظيم سند، حتّى در معاملات نقدى مفيد است، ولى ضرورت آن به اندازه‏ى معاملات نسيه نيست. چون در معاملات موعددار، ممكن است طرفهاى معامله ويا شاهدان از دنيا بروند يا فراموش كنند، بنابراين لازم است نوشته هم بشود. از فرمان نوشتن، معلوم مى‏شود كه اسناد تنظيم شده‏اى كه همراه با گواهى عادل باشد، قابل استشهاد است. از اين آيه استفاده مى‏شود كه جامعه اسلامى بايد يكديگر را در حفظ حقوق حمايت كنند. زيرا هر معامله‏اى، نياز به كاتب و چند شاهد دارد. در زمانى كه در تمام جزيرة العرب به گفته مورخان، 17 باسواد بيشتر نبوده، اين همه سخن از نوشتن، نشانه‏ى توجّه اسلام به علم وحفظ حقوق است. ____________________________ 771) كنزالدقائق، ج‏2، ص‏467. ------------------------------------------- پيام ها 1- ايمان، بستر ومقدّمه عمل به احكام، وخطاب؛ «يا ايّها الّذين آمنوا» تشويقى براى عمل به احكام است. 2- مدّت بدهكارى، بايد روشن باشد. «الى اجل مسمّى» 3- براى حفظ اعتماد و خوش‏بينى به همديگر و آرامش روحى طرفين و جلوگيرى از فراموشى، انكار و سوءظنّ، بايد بدهى‏ها نوشته شود. «فاكتبوه» 4- براى اطمينان و حفظ قرارداد از دخل وتصرّف احتمالى طرفين، سند بايد با حضور طرفين وتوسط شخص سوّمى نوشته شود. «وليكتب بينكم كاتب» 5 - نويسنده‏ى قرار داد، حقّ را در نظر گرفته و عين واقع را بنويسد. «بالعدل» شرط گزينش نويسنده‏ى اسناد، داشتن عدالت در قلم است. 6- به شكرانه سواد و علمى كه خداوند به ما داده است، كارگشايى كنيم. «ولا يأب كاتب ان يكتب كما علّمه اللّه» 7- اهل هر فن وحرفه‏اى مسئوليّت ويژه دارد، كسى كه قلم دارد بايد براى مردم بنويسد. «ولا يأب كاتب ان يكتب» 8 - بايد بدهكار كه حقّ بر ذمّه اوست، متن قرار داد را بگويد و كاتب بنويسد، نه آنچه را بستانكار ادعا نمايد. «و ليملِل الّذى عليه الحقّ» 9- اقرار انسان عليه خودش، قابل قبول است. «فليملل الذى عليه الحقّ» 10- بدهكار، هنگام املاى قرارداد بايد خدا را در نظر بگيرد و چيزى را فروگذار نكند و تمام خصوصيّات بدهى را بگويد. «وليتّق اللّه ربّه» 11- تدوين قانون بايد به گونه‏اى باشد كه حقّ ناتوان ضايع نشود. اگر بدهكار، سفيه يا ضعيف و ناتوان و يا گنگ و لال بود، سرپرست و ولىّ او متن قرارداد را بگويد و كاتب بنويسد. «فان كان الذى عليه الحقّ سفيهاً او ضعيفاً... فليملل وليّه» 12- سفيهان وناتوانان در مناسبات اجتماعى، نيازمند ولىّ هستند. «فليملل وليّه» 13- توجّه به حقوق طبقه محروم و اقشار ضعيف، از سوى مسئولان وسرپرستان لازم است. «فليملل» صيغه امر نشانه لزوم اين كار است. 14- مردان، در گواه شدن وگواهى دادن بر زنان مقدّم مى‏باشند. «شهيدين من رجالكم» 15- گواهان بايد عادل ومورد اطمينان و رضايت طرفين باشند. «ممن ترضون» 16- هر كدام از مردها به تنهايى مى‏توانند شاهد باشند، ولى اگر شاهد يك مرد و دو زن بود، آن دو زن به اتفاق هم اداى شهادت كنند. تا اگر يكى لغزش يا اشتباه كرد، نفر دوّم يادآورى كند. «فتذكّر احديهما» دو زن به جاى يك مرد در گواهى، يا به خاطر روحيّه‏ى ظريف و عاطفى آنهاست و يا به جهت آن است كه معمولاً زنان در مسائل بازار و اقتصاد حضور فعّال ندارندو آشنايى آنها با نحوه‏ى معاملات كمتر است. 17- اگر براى شاهد گرفتن از شما دعوت كردند، خوددارى نكنيد، گرچه گواه شدن بدون دعوت واجب نيست. «ولا يأب الشهداء اذا ما دعوا» 18- مبلغ قرارداد مهم نيست، حفظ اطمينان و حقّ‏الناس مهم است. «ولاتسأموا ان تكتبوه صغيراً او كبيراً» 19- ثبتِ سند به صورت دقيق و عادلانه سه فايده دارد: الف: ضامن اجراى عدالت است. «اقسط» ب: موجب جرأت گواهان بر شهادت دادن است. «اقوَم» ج: مانع ايجاد بدبينى در جامعه است. «ادنى‏ ألاّ ترتابوا» 20- اگر فايده واسرار احكام براى مردم گفته شود، پذيرفتن آن آسان مى‏شود. «ذلكم اقسط...» 21- معطل شدن امروز براى نوشتن قرارداد، بهتر از فتنه و اختلاف فرداست. «ادنى الا ترتابوا» 22- در معاملات نقدى، لزومى به نوشتن نيست. «اِلاّ أن تكون تجارة حاضرة» 23- در معاملات نقدى، اگرچه نوشتن لازم نيست، ولى شاهد بگيريد. «فليس عليكم جناح ألاّ تكتبوها واشهدوا اذا تبايعتم» 24- كاتب و شاهد در امان هستند و نبايد به خاطر حقّ نوشتن و حقّ گفتن مورد آزار و اذيّت يكى از طرفين قرار گيرند. «لايضارّ كاتب ولاشهيد» 25- اگر اداى شهادت و يا نوشتن قرارداد، نيازمند زمان يا تحمّل زحمتى بود، بايد شاهد و كاتب به نحوى تأمين مالى شوند وگرنه هر دو ضرر خواهند كرد. «ولا يضارّ كاتب ولا شهيد» 26- كاتب وشاهد حقّ ندارند سند را به گونه‏اى تنظيم كنند كه به يكى از طرفين ضررى وارد شود. «لايضارّ كاتب ولاشهيد» 27- هرگونه خدشه در سند، از هركس كه باشد، فسق و گناه است.«فانّه فسوق» 28- كاتب و شاهد، مرزبان حقوق مردم هستند و شكستن مرزها همان خروج از مرز وفسق است.«فانّه فسوق» 29- قلب پاك و با تقوى، همچون آينه علوم و حقايق را مى‏گيرد. «واتقواللّه و يعلّمكم اللّه» 30- خداوند تمام نيازهاى مادّى و معنوى شما را مى‏داند و بر اساس آن، احكام و قوانين را براى شما بيان مى‏كند. قانون گذار بايد آگاهى عميق و گسترده داشته باشد. «واللّه بكل شى‏ء عليم»