تالار گفتمان

پاسخ به: کلام حق (متن و تفسیر آیه به آیه قرآن کریم)
نویسنده: مجنون سه‌شنبه، ۲۹ شهریور ۱۳۹۰ (۳:۴۶)
سوره توبه آیه 60 -------------------------------------------- آيه إِنَّمَا الصَّدَقَتُ لِلْفُقَرَآءِ وَالْمَسَكِينَ وَالْعَمِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِى الرِّقَابِ وَالْغَرِمِينَ وَفِى سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‏ ----------------------------------------------- ترجمه همانا صدقات (زكات)، براى نيازمندان ودرمانده‏گان وكارگزارانِ زكات وجلب دلها و آزادى بردگان واداى بدهى بدهكاران و(هزينه‏ى جهاد) در راه خدا وتأمين در راه مانده است، اين دستور، فرمانى است از جانب خدا و خداوند، دانا و حكيم است. ------------------------------------------------ نکته ها «صَدقه» و «صِداق»، از «صِدق» است. «صَدقه»، نشان صداقت در ايمان به خدا و «صِداق» يا مهريه، نشانه‏ى صِدق و راستى در علاقه به همسر است. مراد از صدقه در اين آيه، زكات واجب است. «فَقير»، از «فَقر»، به معناى كسى است كه نادارى، ستون فقراتش را مى‏شكند. و «مسكين»، از «مَسكن»، يعنى آنكه به خاطر نادارى، خانه‏نشين شده است. طبق بعضى روايات، فقير نادارى است كه از مردم درخواست نمى‏كند، ولى مسكين كسى است كه از شدّت بينوايى، سؤال و درخواست مى‏كند. [85] از اينكه در آيات قبل، منافقان از نحوه‏ى تقسيم اموال به پيامبرصلى الله عليه وآله عيب مى‏گرفتند؛ «يلمزك فى الصدقات» و در اين آيه، صدقات تنها براى گروه‏هاى خاصّى اجازه داده شده، مى‏فهميم كه منافقان، به زكات چشم داشته‏اند. «العاملين عليها»، عاملان زكات، همه‏ى آنانند كه در جمع‏آورى، نگهدارى، توزيع و محاسبات زكات، زحمت مى‏كشند كه اجرت آنان از زكات پرداخت مى‏شود. «مؤلّفة قلوبهم»، آنانند كه زمينه‏اى براى گرايش به اسلام ندارند و با مصرف بخشى از زكات، مى‏توان قلوب آنان را جذب كرد. البتّه پرداخت زكات براى تأليف قلوب، به مفهوم ايمان آوردنِ پولى نيست، بلكه زمينه‏سازى براى حصول درك و آموزش و سپس معرفت وايمان است. «يتألّفهم و يعلّمهم كى ما يعرفوا» [86] «الغارمين» كه يكى از مصارف زكات است، بدهكارانى هستند كه بى‏تقصير زيربار قرض رفته‏اند، مثل آنان كه در آتش‏سوزى، سيل، غرق كشتى و حوادث طبيعى ديگر، هستى و دارايى خود را از دست داده‏اند. امام صادق‏عليه السلام فرمود: «ايّما مؤمن او مسلمِ ماتَ وترك ديناً و لم يكن فى فسادٍ ولا اسرافِ فعلى الأمام ان يقضيه» [87] هر مؤمن يا مسلمانى كه بميرد و بدهى بر جاى گذارد، كه بر اساس فساد و اسراف نباشد، پرداخت بدهى او بر امام است. «فى سبيل اللَّه»، همه‏ى كارهاى خداپسندانه است و شامل مواردى چون تبليغات دينى، خدماتِ رفاهى و گره‏گشايى از مشكلات مسلمانان مى‏شود. گرچه مصداق بارز آن در غالب تفاسير، جنگ وجهاد معرّفى شده است. «ابن السبيل»، كسى است كه در وطن خويش توانگر است، ولى در سفر، گرفتار و بى‏پول شده است. سيماى زكات حكم زكات در مكّه نازل شده است، امّا به علّت كمى مسلمانان و اندك بودن پول زكات، مردم خودشان مى‏پرداختند. پس از تشكيل حكومت اسلامى در مدينه، مسأله‏ى گرفتن زكات از مردم و واريز كردن آن به بيت‏المال و تمركز آن توسّط حاكم اسلامى مطرح شد. «خذ من اموالهم صدقة» [88] زكات مخصوص اسلام نيست، بلكه در اديان پيشين نيز بوده است. حضرت عيسى‏عليه السلام در گهواره به سخن آمد وگفت: «اوصانى بالصلوةِ والزّكوة» [89] و حضرت موسى‏عليه السلام خطاب به بنى‏اسرائيل مى‏فرمايد: «اقيموا الصلوة واتُوا الزّكوة» [90] و درباره‏ى عموم پيامبران مى‏خوانيم: «وجعلناهم ائمّةً يهدون بامرنا واوحينا اليهم فعلَ الخيراتِ واقامَ الصلوة وايتاء الزكوة» [91] در قرآن چهار تعبير براى زكات بيان شده است: 1- ايتاء مال. « وآتى المال على حبّه ذوى القربى» [92] 2- صدقه. « خذ من اموالهم صدقة» [93] 3- انفاق. «يقيموا الصلوة وينفقوا» [94] 4- زكات. «يقيمون الصلاة ويؤتون الزكوة» [95] در قرآن، معمولاً زكات همراه با نماز آمده است و طبق روايات، شرط قبولى نماز، پرداخت زكات است. اين پيوند رابطه‏ى با خدا ورابطه‏ى با مردم را مى‏رساند. در قرآن هيچ يك از واجبات دين، اين‏گونه مقارن با نماز نيامده است. گرفتن زكات بر سادات حرام است، گروهى از بنى هاشم از پيامبرصلى الله عليه وآله تقاضا كردند تا مسئول جمع‏آورى زكات چهارپايان باشند و بدين وسيله سهمى به عنوان كارگزاران زكات نصيبشان گردد. حضرت فرمودند: زكات بر من و شما حرام است. [96] مگر آنكه دهنده و گيرنده‏ى زكات هر دو سيّد باشند. قانون زكات، به معناى تمايل اسلام به وجود قشرِ فقيرِ زكات گيرنده و ثروتمندِ زكات دهنده نيست، بلكه راه حلّى براى يك واقعيّت خارجى جامعه است. اغنيا هم گاهى با پديده‏هايى چون سرقت، آتش‏سوزى، تصادف، جنگ و اسارت مواجه مى‏شوند و در نظام اسلامى بايد بودجه‏اى براى تأمين اجتماعى باشد. در روايات آمده است: خداوند در مال اغنيا به مقدار حلّ مشكل نيازمندان حقّى قرار داده است و اگر مى‏دانست كه برايشان كافى نيست، آن را مى‏افزود. اگر مردم حقوق فقرا را به آنان مى‏پرداختند، همه زندگى خوبى داشتند و اگر اغنيا زكات مى‏دادند، فقيرى در كار نبود. [97] بر خلاف عقيده‏ى بعضى در مورد جلوگيرى از افزايش درآمد افراد و محدود ساختن آن، اسلام عقيده دارد كه بايد به انسان آزادى نسبى داد تا با تلاش، ابتكار و بهره‏گيرى از طبيعت رشد كند، ولى ماليات هم بپردازد. شرط مصرف زكاتِ در راه خدا، «فى سبيل اللَّه» فقر نيست، بلكه در هر جا كه كمك به حاكميّت خطّ اسلام كند، مى‏توان خرج كرد. [98] براى نجات جامعه از شرّ افراد شرور، مى‏توان از زكات استفاده كرد و اين مشمولِ «والمؤلفة قلوبهم» است. [99] اگر بر گردن كسى، ديه ثابت شد و توان پرداخت نداشت، مشمول «والغارمين» است و مى‏توان از زكات به او كمك كرد. [100] شايد تعبير «وفى الرقاب»، شامل مصرف زكات براى آزادسازى زندانيان يا تأمين مخارج آنان هم بشود. تقسيم زكات در موارد هشتگانه، لازم نيست يكسان باشد؛ بلكه زير نظر حاكم اسلامى و به مقدار نياز و ضرورت تقسيم مى‏شود. زكات، عامل تعديل ثروت است. زكات، تشكّر عملى از داده‏هاى الهى است. زكات، فاصله‏ى طبقاتى را كاسته، كينه‏ى ميان فقرا و ثروتمندان را مى‏زدايد. زكات، روح سخاوت و رحمت را در انسان زنده ساخته، از دنيا طلبى و وابستگى مادّى مى‏كاهد. زكات، پشتوانه‏ى تأمين اجتماعى محرومان است. به فقير مى‏گويد: نگران نباش، به ورشكسته مى‏گويد: تلاش مجدّد كن، به مسافر مى‏گويد: از ماندن در راه نترس، به كارمند مى‏گويد: سهم تو محفوظ است، به بردگان وعده‏ى آزادى مى‏دهد، بازار خدمات الهى را رونق مى‏بخشد و دل‏هاى ديگران را به اسلام جذب مى‏كند. غفلت از ياد خدا، بهره‏كشى از مردم، سنگدلى، طغيان و عيّاشى، ثمره‏ى تكاثر و ثروت‏اندوزى است و زكات، داروى اين بيمارى است. زكات، علاوه بر محروميت زدايى، گرايش به اسلام را مى‏افزايد و يا لااقل موجب ترك همكارى افراد با دشمنان اسلام مى‏گردد. چنانكه در روايات آمده است كه گاهى افرادى كه ايمان ضعيفى دارند، با كمك‏هاى مالى و نزديك شدن به اسلام، ايمانشان استوار مى‏شود. [101] زكات كه نمودارى از نظام اسلامى است زمينه‏ساز عدالت اجتماعى، فقرزدايى، تأمين كارمندان، محبوبيت بين‏المللى، آزادى بردگان وافراد در بند، به حركت درآوردن نيروها، حفظ آيين وكيان مسلمانان وگسترش خدمات عمومى است. _________________________________ 85) تفسير الميزان. 86) تفسير نورالثقلين. 87) تفسير كنزالدقائق. 88) توبه، 103. 89) مريم، 32. 90) بقره، 34. 91) انبياء، 73. 92) بقره، 77. 93) توبه، 103. 94) ابراهيم، 31. 95) مائده، 55. 96) تفسير نورالثقلين؛ كافى، ج 4، ص 58. 97) وسائل، ج‏6، ص‏4. 98) تفسير روح‏المعانى. 99) تفسير روح‏المعانى. 100) تفسير مراغى. 101) تفسير نورالثقلين. ---------------------------------------------- پيام ها 1- زكات، نشانه‏ى صداقت در اظهار ايمان است. «انّما الصدقات» 2- تقسيم زكات براساس وحى است، نه توقّعات. در مقابل عيب‏جويى منافقان، فرمود: «انّما الصدقات للفقراء و...» 3- مصرف زكات در غير موارد هشتگانه‏ى اين آيه، جايز نيست. «انّما الصدقات» 4- يكى از اصول عدالت اجتماعى اسلامى، بيمه و تأمين زندگى محرومان است.«انّما الصدقات للفقراء» 5 - همه‏ى دارايى‏هاى انسان از خودش نيست، ديگران هم در آن سهم دارند. «للفقراء و ...» 6- پرداخت كنندگان زكات، نبايد بر فقيران منّت بگذارند، چون سهم زكات، ملك خودشان است. «للفقراء» 7- فقرزدايى بايد در رأس برنامه‏هاى نظام اسلامى باشد. «فريضة من اللَّه» ابتدا «للفقراء» مطرح شد و سپس موارد ديگر. 8 - تأمين زندگى كسانى كه به دنبال اقامه‏ى احكام و فرائض دينى هستند، لازم است. «والعالمين عليها» 9- هر كارى بها و ارزشى دارد، خواه كارگر و كننده‏ى آن نيازمند باشد، يا غنى. «العاملين عليها» 10- همچنان كه قاضى بايد تأمين شود تا به فكر رشوه نيفتد، دست اندركاران زكات هم بايد تأمين شوند تا به فكر رشوه و اختلاس نيفتند. «العاملين عليها» 11- براى جمع‏آورى زكات، بايد كسانى از سوى حكومت اسلامى مأمور شوند. «العاملين عليها» 12- مسائل مادى و معنوى، به هم آميخته است. «والمؤلفة قلوبهم» 13- اسلام، برخلاف استعمارگران دروغگو ولاف زن، با حلّ مشكلات اقتصادى جامعه‏ها و به قصد قربت، همراه با برهان و ارشاد، مكتب خود را توسعه مى‏دهد. «المؤلفة قلوبهم» 14- از وظايف دولت اسلامى آن است كه مال را وسيله‏ى جذب دلها قرار دهد. [102] «والمؤلفة قلوبهم» 15- اسلام براى آزادى بردگان، بودجه قرار داده است. «وفى الرقاب» 16- مخارج تشكيلات زكات، بر دولت تحميل نمى‏شود، بلكه خودكفاست. «العاملين عليها» 17- حكومت اسلامى، مسئول گرفتن زكات و پرداختِ بجاى آن است، تا فقرا، خود مستقيماً نزد اغنيا نروند و احساس حقارت نكنند. [103] «العاملين عليها» 18- بودجه‏ى جهاد و دفاع از سرزمين اسلامى از زكات و به دوش مردم است. «فى سبيل اللَّه» 19- مال، بايد وسيله‏ى قرب به خدا باشد. «فى سبيل اللَّه» 20- اسلام با تأمين بودجه براى واماندگان در سفر، به مسأله‏ى سفر، تجارت و سياحت بها داده است. «ابن السبيل» 21- قانون زكات، قانونى حساب شده و حكيمانه است. «انمّا الزكاة... فريضةً... عليم حكيم» 22- اسلام، تنها دين عبادت نيست، قوانين اقتصادى هم دارد. «فريضةً» _______________________________ 102) در اسلام، مسائلى همچون هديه، سوغات و اطعام، به عنوان اهرمى جهت جذب قلوب به حساب آمده است. 103) آيه‏اى ديگر مى‏فرمايد: «خذ من اموالهم صدقة» توبه، 103.